Door: Willem Razenberg, gepubliceerd op de website Mens Centraal
Complementaire Intelligentie verbindt denken, voelen en doen creatief met elkaar.
Complementaire Intelligentie
In bijna alle definities van het begrip intelligentie wordt een belangrijke plaats ingeruimd voor het denken. Deze sterke nadruk op het verstand heeft er toe geleid dat er naar andere invalshoeken is gezocht. Zo is het begrip emotionele intelligentie ontstaan. Dit is het vermogen om emoties bij jezelf en bij anderen te kunnen herkennen en te kunnen sturen (voelen). Een andere invalshoek is de motorische intelligentie. Dit is het vermogen om je bewust te worden van je omgeving en je handelen er op af te stemmen (abstract-concreet).
De drie elementen: denken, voelen en doen vullen elkaar aan. Ze zijn complementair. Dit leidt tot een holistische benadering van het begrip intelligentie: Complementaire Intelligentie. Het woord complementair stamt uit de kleurenleer. Door de drie primaire kleuren van het licht samen te voegen ontstaat er iets anders, iets nieuws: het witte licht. Bij Complementaire Intelligentie worden denken, voelen en doen zodanig op elkaar afgestemd dat nieuwe gedachten, gevoelens en activiteiten ontstaan.
Denken, voelen en doen
Denken en voelen zijn twee uitersten op één lijn. Ze staan tegenover elkaar maar kunnen niet zonder elkaar. Het spanningsveld tussen denken en voelen is te verklaren vanuit de evolutionaire biologie. De primaire emoties: vechten, vluchten en verbinden, zorgen er voor dat het dier in levensbedreigende situaties kan overleven. Het nadeel van dit systeem is dat het, zodra het in werking is gesteld, zichzelf niet meer kan stoppen.
Het denkvermogen is de evolutionaire oplossing voor dit probleem. Het denkvermogen vergelijkt de ene situatie met de andere. Op basis van deze vergelijking vindt er een remmende en/of sturende terugkoppeling plaats naar het emotionele centrum. Hierdoor wordt het handelen van het dier bijgestuurd en verspilt het bijvoorbeeld geen energie tijdens de vlucht.
Abstractievermogen
Denken en voelen worden met elkaar verbonden via het abstractievermogen. Dit is het vermogen om het denken te overdenken en emoties intuïtief aan te voelen. Het abstractievermogen stelt je in staat om vanuit een helikopterview gedachten en gevoelens te herkennen, te erkennen en op elkaar af te stemmen. Het abstractievermogen is een belangrijk element van Complementaire Intelligentie.
Stel je neemt als manager het besluit om te reorganiseren. Deze besluitvorming begint met de vraag hoe groot de noodzaak is om te reorganiseren. De nood is acuut wanneer het bedrijf geheel onverwacht in de rode cijfers is gekomen. De nood zal als minder ernstig worden ervaren wanneer er nog winst wordt gemaakt. In het eerste geval zal, vanwege het levensbedreigende karakter, de emotionele impuls om tot actie over te gaan groot zijn. In het tweede geval zal het denken een grote invloed hebben.
Voortgedreven door je vechtrespons zul je in de eerste situatie misschien te snel mensen ontslaan die je eigenlijk niet kunt missen. In de tweede situatie, wanneer het bedrijf nog winst maakt, loop je het risico dat je door een te rationele benadering de medewerkers van je vervreemdt. Met het abstractievermogen kun je deze risico’s vermijden. Het tilt je uit boven de blinde impuls van de primaire emoties en de kille zakelijkheid van het denken.
Meerwaarde
Om te kunnen spreken van Complementaire Intelligentie zal er in het abstracte afstemmingsproces een meerwaarde moeten ontstaan in de vorm van nieuwe gedachten, gevoelens en activiteiten. Om dit te realiseren zullen denken en voelen in een dynamische balans met elkaar moeten worden verbonden. De dynamische balans is een bewustzijnstoestand waarbij een actief evenwicht wordt gerealiseerd tussen ontspanning en concentratie.
Stel je bent bezig plannen uit te werken voor de reorganisatie. Indien je in dit proces wordt gestoord dan zal dit een nadelig effect hebben op de kwaliteit van je plannen. Een oplossing is dat je jezelf terugtrekt op een rustige plaats om je te kunnen concentreren. De rust en concentratie zijn nodig om te voorkomen dat denken of voelen de overhand krijgen of elkaar negatief beïnvloeden. Door de ontspanning en concentratie kan er een dynamische balans ontstaan waarin de creativiteit vrij komt. Deze creativiteit is te vergelijken met de ‘flow’ die de duursporter ervaart wanneer hij tijdens het lopen zijn denken en voelen loslaat.
Toepassing
Stel je worstelt met de vraag of je een medewerker moet ontslaan. De medewerker is twaalf jaar in dienst. Hij is getrouwd en heeft drie kinderen. Zijn vrouw doet de huishouding om op die manier beschikbaar te zijn voor het gezin. De reden waarom je de medewerker wilt ontslaan is dat hij verscheidene malen te laat is gekomen. Bij de laatste twee beoordelingsgesprekken is dit, al langer sluimerende probleem, aangekaart. Je zit met de situatie in je maag. Je vindt ‘afspraak is afspraak’. De medewerker heeft zich niet aan de afspraak gehouden om op tijd te komen. Daarnaast voel je medelijden met het gezin.
Het proces van complementair afstemmen vraagt van je dat je je gedachten en gevoelens onder ogen ziet. Dit gaat verder dan alleen maar aangeven dat je ontslag van de medewerker verschrikkelijk vindt voor het gezin. Je zult jezelf moeten openstellen voor alle gedachten en gevoelens die bij je opkomen. Bijvoorbeeld: Het was zijn eigen beslissing om drie kinderen te nemen. Ik heb ook een druk gezin, ik moet het ook zelf oplossen. Wat zal er wel niet van hen terecht komen? Misschien doen ze zichzelf wel iets aan. Maar ik hoef toch ook niet alles over mijn kant te laten gaan?
Om je gedachten en gevoelens onder ogen te zien heb je rust nodig waarin je verantwoordelijkheid neemt voor je gevoelens en waarin je kritisch doorvraagt naar je uitgangspunten en opvattingen. Je zult afstand moeten nemen van de situatie zonder je wens om tot een oplossing te komen, los te laten. Op die manier doorbreek je de lineaire spiraal waarin denken en voelen elkaar vasthouden en ontdek je nieuwe verfrissende invalshoeken en oplossingen.
Een ander voorbeeld. Stel je bent voorzitter van een vergadering. De spanningen lopen op. Wanneer je op dat moment te veel ruimte geeft aan bepaalde emoties of opvattingen loop je het risico dat de balans tussen denken en voelen wordt verstoord. Als voorzitter zul je op een dergelijk moment eerst zelf afstand moeten nemen van je gevoelens en opvattingen. Vervolgens dien je de deelnemers te laten zien waar hun gevoelens en opvattingen elkaar overlappen en aanvullen. Je stimuleert op deze manier het abstractievermogen. Wanneer de emoties te hoog oplopen kun je een pauze inlassen. In de pauze ontstaat vaak alsnog ruimte voor het abstractievermogen doordat de deelnemers letterlijk en daardoor soms ook figuurlijk afstand nemen van de gebeurtenissen.
Complementaire Intelligentie kan groeien. Je kunt hiervoor de hulp inroepen van een coach die je helpt met het herkennen en erkennen van gedachten en gevoelens en met het abstraheren van een situatie. De coach kan een partner zijn of een professional. Bij de keuze van een coach is het belangrijk dat je iemand kiest die afstand kan nemen van zijn gedachten en gevoelens en die zich complementair kan afstemmen op anderen. Kijk naar werk- en levenservaring en lees persoonlijke verhalen van hem of haar.
Terug naar het begin van dit artikel