Ik besef opeens hoe vaak mijn aandacht is gericht op de opstandelingen en vluchtelingen in dictatoriaal geleide landen als Rusland en China en bijna nooit op de anonieme overlevers. De miljoenen mensen die zich voortdurend afvragen hoe ze zich moeten gedragen om geen collaborateur of slachtoffer te worden van het regiem. Overlevers die zich richten op de liefde en zorg voor hun gezin en contacten met vreemden uit de weg gaan. Onbekenden die ze op straat tegenkomen groeten ze niet omdat een glimlach kan worden uitgelegd als steun voor een opstandeling. Thuis durven ze zich niet kritisch uit te spreken over het regiem omdat ‘muren oren hebben’ en kinderen het zouden kunnen doorvertellen.

Zie ook:
zestig jaar later
Wat zou ik doen?
van kwaad tot erger
aanpassingsvermogen
op zoek naar rust
Chinese lankmoedigheid
geplet door de kudde
een leven van hard werken
Zo kun je toch niet gelukkig zijn!