We denken graag dat we onszelf hebben gevormd. Niets is minder waar. Voor een belangrijk deel ben je gevormd door je omgeving en door de gebeurtenissen in je leven. Zo is mijn drang om de diepte en reikwijdte van het leven te verkennen ontstaan toen ik in het internaat zat waar ik niet kon ontsnappen naar buiten maar wel naar binnen, naar de geestelijke wereld in mezelf. Een tweede voorbeeld: In mijn kinderjaren was ik een lief en onopvallend manneke zoals mijn moeder dat noemde. Het lag niet in mijn aard om op de voorgrond te treden. Toch heb ik dit als trainer de afgelopen 25 jaar wel gedaan. Nu, vijftig jaar na het overlijden van mijn vader, besef ik dat de stille kracht en het gezag waarmee hij voor de klas stond onbewust mijn voorbeeld is geweest om deze kwaliteiten te activeren wanneer ik voor de groep sta.

Zie ook: cultuur relativisme